Mimo, że zasadą w spółkach osobowych jest niezmienność składu osobowego jej wspólników, dopuszczalne jest wystąpienie wspólnika ze spółki. Wystąpienie może nastąpić jednak wyłącznie w sposób przez kodeks spółek handlowych przewidziany.

Wystąpienie wspólnika ze spółki

Pomimo, że spółka osobowa posiada podmiotowość prawną i występuje w obrocie jako przedsiębiorca, to w istocie opiera się na wzajemnych relacjach i więziach pomiędzy wspólnikami, a także na ich wspólnym zaangażowaniu w prowadzenie spraw spółki. Bez tych istotnych elementów z pewnością nie zostałaby podjęta przez wspólników decyzja o zawiązaniu spółki osobowej. Z tego też względu ustawodawca celem zabezpieczenia samej spółki przyjął zasadę trwałości (niezmienności) składu osobowego spółek osobowych.

Jednym z przejawów tej zasady jest niedopuszczalność zbywania ogółu praw i obowiązków wspólnika. Zbycie ogółu praw i obowiązków jest bowiem w świetle art. §10 k.s.h., dopuszczalne wyłącznie w przypadku, gdy umowa spółki na to zezwala, a także pod warunkiem uzyskania zgody wszystkich pozostałych wspólników, o ile umowa spółki nie reguluje tej kwestii inaczej.

Niezmienność składu osobowego nie ma jednak charakteru bezwzględnego, gdyż z mocy prawa wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki zawartą na czas nieoznaczony.

Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika

Stosownie do art. 61 §1 k.s.h. jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Przepis ten w istotny sposób ogranicza czasowo możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki. Jeśli bowiem wspólnik złoży wypowiedzenie przed upływem sześciu miesięcy danego roku obrotowego, wystąpi on ze spółki ze skutkiem od pierwszego dnia kolejnego roku obrotowego. Jeśli zaś wypowiedzenie złożone zostanie po upływie 6 miesięcy, okres wypowiedzenia ulegnie przedłużeniu do czasu zakończenia kolejnego roku obrotowego. W myśl art. 61 §3 k.s.h. wypowiedzenia dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki.

Wynikający z art. 61 §1 k.s.h. termin 6 miesięcy ma pozwolić na podjęcie niezbędnych dla interesu spółki oraz wspólników decyzji. Co jednak jeśli wszyscy wspólnicy, włącznie ze wspólnikiem występującym, chcą aby ten ostatni opuścił spółkę bez konieczności oczekiwania na upływ okresu wypowiedzenia? Czy wspólnik może wystąpić ze spółki na podstawie zgodnego porozumienia wspólników?

Wystąpienie wspólnika ze spółki za zgodą wszystkich wspólników?

Zgodnie z bieżącą linią orzeczniczą nie jest niestety możliwe dokonanie zmiany składu osobowego wspólników spółki w inny sposób niż poprzez wypowiedzenie umowy spółki (art. 61 § 1 k.s.h.) bądź przeniesienie ogółu praw i obowiązków na osobę trzecią albo na innego wspólnika spółki stosownie do art. 10 k.s.h. (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 17.06.2015 r., sygn. akt XIII Ga 1120/15).

Sąd Okręgowy w Łodzi w przytoczonym orzeczeniu uznał, że sposób wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej został uregulowany w przepisach Kodeksu spółek handlowych w sposób wyczerpujący. Wobec tego nie ma podstaw do kreowania innych, pozakodeksowych sposobów wspólnika ze spółki jawnej. Oznacza to, że wspólnikowi zamierzającemu dobrowolne wystąpić pozostają dwie możliwości – wypowiedzenie umowy spółki, bądź zbycie ogółu praw i obowiązków na warunkach określonych w umowie.

W orzeczeniu wskazane zostało, że wystąpienie wspólnika na mocy porozumienia wszystkich wspólników nie znajduje podstawy w żadnym z przepisów k.s.h., zaś taki sposób zmiany składu wspólników nie jest możliwy. Zgodna wola wspólników nie może stanowić podstawy zmiany składu osobowego spółki także w świetle art. 353¹ k.c. statuującego zasadę swobody umów. Wynika to z faktu, że przypadki wystąpienia ze spółki osobowej zostały enumeratywnie wskazane w przepisach k.s.h. wobec czego nie ma podstaw do tego, aby katalog tych przypadków rozszerzać.

Modyfikacja ustawowych zasad wypowiedzenia umowy spółki

Treść przepisów i podejście sądów do kwestii wystąpienia ze spółki nie oznacza jednak, że wspólnicy nie mogą tych zasad wypowiedzenia umowy spółki określić odmiennie. Odmienna regulacja tej kwestii pozwoli osiągnąć kompromis pomiędzy zabezpieczeniem interesów spółki i pozostałych wspólników, a zarazem występującego wspólnika.

Czynność prawna z art. 61 k.s.h. jest o tyle korzystna, że ma charakter w pełni dyspozytywny i stanowi przejaw swobody korporacyjnej wspólnika. Mimo, że obwarowana jest terminem wypowiedzenia, to mimo wszystko umożliwia wspólnikowi na stosunkowo proste wystąpienie ze spółki. Wynika to z faktu, że samo zbycie ogółu praw i obowiązków wymaga bowiem co do zasady zgody pozostałych wspólników, o ile inaczej nie zostało zastrzeżone w umowie. Istnieje więc zawsze możliwość, że któryś ze wspólników na ,,podmianę” wspólnika nie wyrazi zgody. Wypowiedzenie umowy spółki następuje z kolei bez dodatkowego uzasadnienia, a także bez konieczności zgody pozostałych wspólników, gdyż nie jest to bowiem czynność „kauzalna” (tak m. in. Sąd Administracyjny w Białymstoku w orzeczeniu z dnia 16 października 2014 r., sygn. I A Ca 367/14). Uprawnienia do wypowiedzenia umowy spółki nie można także wyłączyć w przypadku, gdy umowa zawarta została na czas nieoznaczony.

Powyższe pozwala przyjąć również, że sam okres wypowiedzenia określony w art. 61 k.s.h. także ma charakter dyspozytywny. Z tego też względu możliwe jest skrócenie okresu ustawowego na okres, który wspólnicy uznają za odpowiedni. Za powyższym przemawia także literalne brzmienie art. 62 §2 k.s.h., który w zakresie dopuszczalności wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wskazuje, że ,,jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z terminu umownego.’’ W efekcie skrócenia terminu, wystąpienie wspólnika ze spółki może nastąpić znacznie szybciej niż z końcem roku obrotowego.

Należy zadbać o odpowiednie postanowienia umowy spółki

Warto, aby wspólnicy zastanowili się dokładnie w jaki sposób uregulować kwestię wystąpienia wspólnika ze spółki. Z uwagi na fakt, że jest to bardzo doniosłe zdarzenie, które wiąże się z daleko idącymi skutkami w sferze dalszego trwania spółki (co do zasady przyczyna rozwiązania spółki) oraz w sferze finansowej (obowiązek wypłaty udziału rozliczeniowego) warto, aby postanowienia umowy w tym zakresie regulowały tę materię w sposób wyczerpujący. Pozwoli to na uniknięcie negatywnych skutków dla spółki, które to skutki mogą niejednokrotnie przekreślić możliwość dalszego prowadzenia działalności.